ایران با تاریخی کهن و فرهنگی غنی، مجموعهای از جشنها و آیینهای منحصربهفرد را در خود جای داده است. این جشنها که اغلب ریشه در سنتها، اساطیر و باورهای باستانی دارند، نه تنها به حفظ هویت ملی کمک میکنند بلکه به تقویت همبستگی اجتماعی و انتقال ارزشهای فرهنگی به نسلهای آینده نیز میپردازند. در تقویم ایرانی، از آغاز سال با نوروز تا پایان پاییز با شب یلدا، مناسبتهای متعددی وجود دارد که هر کدام به نوعی نمایانگر بخشی از زندگی و تفکر ایرانیان هستند.
نوروز، جشن آغاز سال نو و مهمترین جشن ایرانیان، با قدمتی بیش از سه هزار سال، نه تنها در ایران بلکه در بسیاری از کشورهای همسایه نیز گرامی داشته میشود. نوروز، که به معنای “روز نو” است، با اعتدال بهاری و آغاز سال جدید خورشیدی مصادف است. این جشن نمادی از تجدید زندگی، نو شدن طبیعت و آغاز دوبارهای برای انسانهاست. ایرانیان با تمیز کردن خانهها، خرید لباسهای نو و آمادهسازی سفره هفتسین، به استقبال نوروز میروند. هر یک از اقلام هفتسین، مانند سیب، سنجد، سبزه و سرکه، نمادی از مفاهیم مختلفی مانند سلامتی، عشق و برکت است. دید و بازدید از اقوام و دوستان، هدیه دادن و زنده کردن سنتهای کهن، از دیگر جلوههای نوروز است که به تقویت روابط اجتماعی و خانوادگی کمک میکند.
پس از نوروز، جشن سیزدهبدر در روز سیزدهم فروردین، یکی دیگر از مناسبتهای مهم ایرانیان است. این جشن که به “روز طبیعت” نیز معروف است، فرصتی برای خروج از خانه و گذراندن روزی در دل طبیعت است. ایرانیان در این روز با پیکنیک رفتن و گذراندن وقت در کنار خانواده و دوستان، به نوعی خستگی روزهای اولیه سال را از تن به در میکنند. سیزدهبدر همچنین به معنای پایان جشنهای نوروزی است و مردم با گره زدن سبزهها به آب، آرزوهایی برای آینده میکنند.
در تابستان، جشن تیرگان یکی از جشنهای باستانی ایرانی است که ریشه در اساطیر و تاریخ این سرزمین دارد. این جشن در روز سیزدهم تیرماه برگزار میشود و به یادگار قهرمانیهای آرش کمانگیر، قهرمان اساطیری ایرانیان، گرامی داشته میشود. آرش با پرتاب تیری که مرز ایران و توران را تعیین کرد، جان خود را فدا کرد. مردم در این روز با ریختن آب به یکدیگر، برای دور کردن گرما و خشکی، و به نیت برکت و فراوانی، این جشن را برگزار میکنند. تیرگان نمادی از شجاعت، فداکاری و احترام به طبیعت است.
در ادامه تقویم ایرانی، مهرگان یکی دیگر از جشنهای مهم باستانی است که در روز شانزدهم مهرماه برگزار میشود. این جشن که به نوعی “نوروز پاییزی” شناخته میشود، به عنوان جشن برداشت محصولات کشاورزی و شکرگزاری به درگاه اهورامزدا برای نعمتهای زندگی برگزار میشود. مهرگان با آیینهای ویژهای مانند برپایی سفرههای رنگین، پوشیدن لباسهای نو و اهدای هدایایی به نیازمندان همراه است. این جشن که به افتخار ایزد مهر، نماد عشق و دوستی، برگزار میشود، فرصتی است برای بازنگری در روابط انسانی و تقویت حس همبستگی و وحدت.
چهارشنبهسوری، یکی دیگر از جشنهای معروف ایرانی، در آخرین سهشنبه شب سال برگزار میشود. این جشن که با روشن کردن آتش و پریدن از روی آن همراه است، نمادی از پاکی و روشنی است. ایرانیان با این عمل، معتقدند که بیماریها و بدبختیها را به آتش میسپارند و با ذهنی آرام و قلبی پر از امید به استقبال سال نو میروند. چهارشنبهسوری علاوه بر جنبههای تفریحی، به نوعی فرصتی برای تجدید پیوندهای اجتماعی و خانوادگی است.
اما یکی از زیباترین و طولانیترین شبهای سال، شب یلدا یا شب چله است که در آخرین شب پاییز برگزار میشود. یلدا که به معنای “زایش” است، به تولد دوباره خورشید و بلندتر شدن روزها پس از شب یلدا اشاره دارد. ایرانیان در این شب با گرد آمدن دور هم، قصهگویی، خواندن شعرهای حافظ و خوردن میوههایی مانند انار و هندوانه، به استقبال فصل زمستان میروند. یلدا فرصتی است برای تقویت روابط خانوادگی و یادآوری اهمیت گرما و محبت در میان افراد. این شب که به نوعی پایان تاریکی و آغاز روشنایی را نمادین میکند، در فرهنگ ایرانی به عنوان زمانی برای تجدید عهد و محبت میان افراد شناخته میشود.
این جشنها و آیینها، هر یک به نوعی نمایانگر بخشی از هویت، تاریخ و فرهنگ ایرانیان هستند. آنها نه تنها به عنوان رویدادهای شاد و مفرح در زندگی روزمره ایرانیان جای دارند، بلکه به عنوان پیوندی میان نسلهای گذشته و آینده عمل میکنند. جشنهایی مانند نوروز، مهرگان و یلدا، به ما یادآوری میکنند که چگونه ارزشهای کهن و سنتهای باستانی میتوانند در زندگی مدرن نیز معنای خاص خود را داشته باشند و به تقویت همبستگی اجتماعی و حفظ هویت ملی کمک کنند.
با این حال از نظر سایت شاخ گوزنی شاپ ، در دنیای امروز که جهانی شدن و تغییرات سریع اجتماعی و فرهنگی بسیاری از سنتها و آیینها را تحت تأثیر قرار داده، حفظ و پاسداری از این جشنها اهمیت بیشتری یافته است. آموزش نسلهای جدید در مورد ارزشها و معانی پشت این جشنها، و تلاش برای حفظ اصالت آنها، از جمله وظایفی است که بر عهده همه ماست. نهادهای فرهنگی و آموزشی نیز میتوانند با برگزاری برنامههای مختلف و معرفی این جشنها به سایر ملتها، به تقویت و ترویج فرهنگ ایرانی در سطح جهانی کمک کنند.
در پایان، تقویم جشنهای ایرانی، نه تنها نمایانگر گذر زمان و تغییر فصلهاست، بلکه به عنوان نقشهای از ارزشها، باورها و آرمانهای یک ملت عمل میکند. این جشنها به ما یادآوری میکنند که چگونه میتوانیم با احترام به گذشته و پاسداری از سنتها، آیندهای روشنتر و همدلتر برای خود و نسلهای بعدی بسازیم. از نوروز تا شب یلدا، هر جشن ایرانی داستانی از عشق، زندگی و امید را روایت میکند که نه تنها برای ایرانیان بلکه برای تمام بشریت الهامبخش است.